در قسمت قبلی تحت عنوان نگرشی بر بیماری سلیاک-قسمت اول به علائم و دلایل به وجود آمدن سلیاک اشاره کردیم. در این نوشته قصد داریم به بررسی روش های تشخیصی این بیماری بپردازیم.

تشخیص بیماری سلیاک:

بیماری سلیاک به علت شباهت نزدیک علائم آن با علائم سایر بیماری ها، بدشواری قابل تشخیص  است.  امروزه می توان، بکمک آزمایشات گوناگون، نوع مداوا نشدۀ آنرا براحتی از سایر عوارض و اختلالات تشخیص داد.

آزمایش خون

بکمک آزمایش خون می توان از افزایش سطح پادتن ها (پروتئن ها) در افراد مبتلا به بیماری  سلیاک مطلع گردید. افزایش سطح پادتن (ترانس گلوتامیناز بافتی آی.جی.آ) در متجاوز از ۹۵% افراد مبتلا گزارش شده است. وضعیتی که در افراد نامبتلا بندرت مشاهده می شود. در موارد مبتلا، سطح سایر پادتن ها (موسوم به آی.جی.آ یا پادتن های ضد آنتی ژن)  نیز افزایش قابل ملاحظه دارد.

رززم غذایی نباید تا بعد از انجام آزمایش تغییر کند و افراد باید به مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن ادامه دهند. پرهیز از مصرف گلوتن موجب بازگشت سطح پادتن ها به حالت عادی و به تأخیر افتادن فرایند تشخیص می شود.

بیوپسی روده کوچک

در صورت مثبت بو دن آزمایش خون، معاینۀ میکروسکپی نمونۀ جمع آوری شده از جدارۀ روده کوچک ضرورت داد. بیوپسی ( نمونه) معمولاً بروش اندسکوپی از نواحی فوقانی روده تهیه می شود. طی این آزمایش، لولۀ باریکی که یک سر آن مجهز به دوربین است توسط فرد تحت آزمایش بلعیده می شود. بکمک این دوربین، متخصص اندوسکپی قادر به معاینۀ نواحی فوقانی روده کوچک و نمونه رداری از آن خواهد بود. فرایند بیوپسی با درد توأم نیست.

در افراد مبتلا به بیماری سلیاک، جدارۀ روده کوچک خصوصیات منحصر بفردی دارد که زیر میکروسکپ قابل روئیت است. جدارۀ روده کوچک، در حالت عادی، از برجستگی های انگشت مانند موسوم به پرز روده تشکیل شده و وظیفۀ آن جذب مواد مغذی است. پرز روده، در بیماران سلیاک، از حالت سیخ به حالت خوابیده تغییر وضعیت می دهد. با قطع مصرف گلوتن، پرز روده دوباه رشد عادی خود را از سر می گیرد. در متجاوز از ۷۰% مبتلایان، حدود دو هفته طول می کشد (از تاریخ قطع مصرف گلوتن) تا این بهبودی حاصل شود.

یک روش معمول برای حصول اطمینان از کارآمدی رژیم غذایی عاری از گلوتن، نظارت بر سطح پادتن خون است. کاهش  سطح پادتن موکد عملکرد مطلوب رژیم غذایی است.

پتانسیل ابتلا به بیماری سلیاک

برغم نرمال بودن بیوپسی روده کوچک، مثبت بودن نتیجۀ آزمایش اندومیزیال پادتنی یا آزمایش ترانس گلوتامیناز بافتی (و یا هر دو) مبین قرار داشتن فرد در معرض ابتلا به بیماری سلیاک است. رژیم غذایی عاری از گلوتن معمولاً به این گروه از افراد تجویز نمی شود. معهذا، انجام نظارت پیگیر (بکمک آزمایش خون) و تکرار بیوپسی (در صورت آشکار شدن علائم بیماری) ضرورت دارد. بیوپسی باد از نقاط مختلف روده جمع آوری شود زیرا ناهنجاری ماهیت سراسری ندارد.

بیماری سلیاک در وضعیت خاموش

بیوپسی ناسالم همزمان با نتیجۀ آزمایش خون مثبت چنانچه با علائم مشهود توام نباشد، بمعنای ابتلا به بیماری سلیاک در وضعیت خاموش است. ضرورت تجویز رژیم غذایی فاقد گلوتن به این گروه از مبتلایان بدرستی مشخص نیست. انجام آزمایش خون برای تشخیص سوء جذب توصیه می شود و، در صورت مثبت بودن نتیجۀ آزمایش، تجویز رژیم غذایی فاقد گلوتن ضروری است.

آزمایش برای اثبات سوء جذب

چنانچه نتیجۀ بیوپسی روده کوچک و امایش خون مبین ابتلا به بیماری سلیاک باشد، انجام آزمایش برای تشخیص کمبو د مواد مغذی ضروری است. در رایج ترین نوع این آزمایشات ، مقدار آهن، اسید فولیک یا ویتامین B12 و ویتامین D اندازه گیری می شود. در صوت پدیدار شدن نشانۀ کمبود املاح معدنی و چربی (شامل تغییر طعم دهان، تغییر مشام، بی اشتهایی، تغییر در حالت مو و ناخن و پوست و بروز اسهال)، انجام دیگر آزمایشات نیز ضرورت پیدا می کند.

سایر آزمایشات

سایر آزمایشات استاندارد شامل مواردی چون سی.بی.سی (شمارش کامل خون)، آزمایش چربی (کلسترول کامل، اچ.دی.ال، اِل.دی.ال و تری گلیسریدها) و آزمایش تیروئید است. پس از بازگشت سطح پادتن به وضعیت نرمال، توصیه می شود آزمایشات هر سال یکبار تکرار گردد.

به باور عدۀ کثیری از کارشناسان بالینی، ۱۲ ماه بعد از شروع رژیم غذایی فاقد گلوتن، انجام آزمایش پوکی استخوان نیز ضرورت دارد. دی.اکس.آ یک از مؤثرترین و رایج ترین تکنیک ها برای سنجش تراکم استخوان است. این آزمایش اصلاٌ با درد توأم نیست و شباهت به رادیوگرافی دارد. در صورت مشاهدۀ ضایعات استخوانی، مصرف مکمل ویتامین D و کلسیم، انجام تمرینات ورزشی و احتمالاً مصرف دارو برای متوقف کردن فرایند پوک شدن استخوان و تحریک رشد استخوانی توصیه می شود.

اگر تمایل دارید اطلاعاتی را در رابطه با آزمایشات مختلف و تفسیر نتایج آن ها کسب نمایید بر روی تصویر زیر کلیک کنید.

در بخش بعدی نوشته با عنوان نگرشی بر بیماری سلیاک-قسمت سوم به روش های مشکلات مرتبط با این بیماری پرداخته خواهد شد.

دکتر مهدی افضل آقایی، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد در شهر مشهد دارای بورد فوق تخصصی

انجام آندوسکوپی و کولونوسکوپی در مطب بدون خون ریزی و درد و با پیشرفته ترین وسایل موجود

جهت اخذ نوبت می توانید همه روزه با شماره (۰۵۱)۳۸۷۰۴۰۶۶ و ۳۸۷۰۴۰۶۷ تماس حاصل فرمایید.

آدرس مطب: مشهد- بلوار کوثر- بین كوثر ۲و۴ – ساختمان فارابي – طبقه دوم

متخصص گوارش در مشهد