در بخش های قبلی به توضیح کامل این بیماری، علائم و نشانه های آن، روش های تشخیص و دیگر مشکلات مرتبط با این بیماری پرداختیم. در این نوشته قصد داریم راهکارهایی برای درمان بیماری سلیاک را مطرح نماییم.

رژیم غذایی فاقد گلوتن

حذف مادام العمر گلوتن از رژیم غذایی، موثرترین روش برای درمان قطعی بیماری سلیاک است. گلوتن به گروهی از پروتئین های موجود در گندم، چاودار و جو گفته می شود که برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک بسیار مضر و مسمومیت زا است. در کشورهای غربی، گلوتن فقط در این چند دانۀ طبیعی حضور ندارد و جزو اجزای پنهان طیف گسترده ای از غذاهای آماده و محصولات دارویی (شامل مکمل ها) می باشد.

رعایت رژیم غذایی عاری از گلوتن کار آسانی نیست و نیازمند تجدید نظر کلی در سبک زندگی افراد می باشد. اجتناب محض از گلوتن چارۀ کار است زیرا مصرف مقادیر ناچیز هم زیان آور خواهد بود. پره یز از گلوتن صرفاً به خوردن این ماده مخلاصه نمی شود و افراد نباید در معرض استنشاق ذرات معلق آرد گندم قرار گیرند.

مشورت با متخصص رژیم شناسی

متخصص رژیم شناس آشنا با بیماری سلیاک می تواند طرز صحیح روی آوردن به رژیم غذایی فاقد گلوتن را به افراد آموزش دهد. اینکه از مصرف چه غذاهایی خودداری شود و با اضافه نمودن چه غذاهایی مانع از بروز سوء تغذیه شد. متخصص رژیم شناس با تجربه همچنین قادر به تجویز مؤثر مکمل های ویتامین، املاح معدنی و سایر مکمل های غذایی است.

چنیین متخصصی همچنین می تواند افراد را با طرز خرید و آماده سازی (پخت و پز) غذای ایمن     آشنا سازد. مراکز و سازمان های پزشکی و گروههای حمایتی مرتبط با بیماری سلیاک از دیگر گزینه های کارآمد جهت کسب مشاوره است.

به یمن تنوع بخشی به محصولات غذایی عاری از گلوتن در سال های اخیر، پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن برای مبتلایان به بیماری سلیاک، افراد غیر سلیاکی حساس به گلوتن و افراد آلرژیک به گندم   آسانتر باشد. امروزه، محصولات غذایی عاری از گلوتن در انواع مختلف در فروشگاههای مجازی و غیر مجازی و مراکز فروش خوراکی های خاص عرضه می شود.

رهنمودهای کلی:

– از مصرف مواد غذایی حاوی  گندم، چاودار، جو، مالت، مخمر آبجو، بلغور (به استثناء بلغورهای تصفیه شدۀ خالص با برچسب “بدون گلوتن”) مشتقات مخمری و مشتقات اتولیز شدۀ مخمری (به استثناء محصولات دارای برچسب “فاقد گلوتن”) جداً خودداری شود. منظور از مالت، “مالت جو” است مگر خلاف آن با برچسب مشخص شده باشد (بعنوان مثال، “مالت ذرت”).

– سازمان غذا و دارو آمریکا و اداره کشاورزی آمریکا دارای مقررات جداگانه در ارتباط با برچسب گذاری محصولات فاقد گلوتن می باشند. بر اساس مقررات سازمان غذا و دارو ( مصوب اوت ۲۰۱۳)، مقدار گلوتن مجاز در محصولات معرفی شده با برچسب “فاقد گلوتن” معادل ۲۰ قسمت در میلیون است.

– مواد غذایی طبیعی فاقد گلوتن عبارتست از برنج، برنج وحشی، ذرت، سیب زمینی، و سایر مواد مندرج در جدول. این مواد ممکن ست بطور اتفاقی آلوده به گندم، چاودار و جو باشد. فقط از محصولات دارای برچسب “فاقد گلوتن” مصرف کنید. ذرت تازه، سیب زمینی تازه، انواع بادام و تخم های پوست نشده، عدس خشک و لوبیای خشک مشمول این قاعده نمی باشند. محصولات یادشده حتی اگر فاقد برچسب باشد، جزو مواد غذایی ایمن بشمار می رود. عدس و لوبیای خشک را باید پس از پاک کردن آب کشید.

– مشخصات محصولاتی که تحت نظارت سازمان غذا و دارو تولید شده ولی فاقد برچسب  “فاقد گلوتن” می باشد را بدقت مطالعه کنید. واژۀ “گندم” بطور مشخص روی این محصولات قید می شود (چنانچه حاوی پروتئین گندم باشد).  چنانچه هیچکدام از این واژه ها (گندم، چاودار، جو، مالت، مخمر آبجو، بلغور، مشتقات مخمری و مشتقات اتولیز شدۀ مخمری) بروی محصولات قید نشده باشد، محصول یادشده یقیناً فاقد محتویات گلوتن دار است. معذالک، در قانون حمایت از مصرف کننده در برابر مواد آلرژی زا فقط برچسب “محتویات” کالا مورد استناد است. این قانون موارد آلودگی غیر عمد محصولات فاقد گلوتن به پروتئین گندم در اثر تماس متقاطع را شامل نمی گردد.

– مشروبات الکلی و سرکه های تقطیر شده و انواع شراب ها اصولاً عاری از گلوتن هستند مگر آنکه، پس از عمل آمدن، طعم دهنده های حاوی گلوتن به آنها اضافه شود. مشروبات مالتی، شامل آبجو، جزو آشامیدنی های فاقد گلوتن محسوب نمی شود. مرف آبجو های مخصوص غیر مالتی با برچسب “فاقد گلوتن” بلامانع است. شایان ذکر آنکه، سرکۀ مالت جزو اقلام عاری از گلوتن نیست.

– تحمل مواد لبنی تا التیام کامل روده ها دشوار یا غیر ممکن است. افرادی که قبل از تشخیص پزشکی با لاکتوز مشکل نداشتند، بعد از التیام روده نیز با آن مشکل نخواهند داشت. چنانچه علائم بیماری با مصرف لاکتوز تشدید شود، از محصولات دارای برچسب “کم لاکتوز” یا “بی لاکتوز” استفاده کنید. آشامیدنی های تهیه شده از برنج، سویا و بادام (بادام درختی، فندق و غیره) با برچسب “فاقد گلوتن” بلحاظ غنی بودن از ویتامین D و کلسیم، بهترین گزینه برای جایگزینی محصولات لاکتوزی بشمار می روند. باید توجه داشت که شیر برنج و بادام به هیچ وجه از لحاظ میزان پروتئین با شیر گاوی و سویا برابری نمی کند. بکمک مکمل های لاکتازی عاری از گلوتن می توان درجۀ تحمل لاکتوز در افراد را بالا برد.

– نیاز خود به کلسیم و ویتامین D را با پزشک در میان بگذارید.

– درصد کمی از مبتلایان به بیماری سلیاک به چند دلیل قادر به تحمل بلغورها نیستند. کسانی که مایل به مصرف بلغور هستند باید پیشاپیش مراتب را به اطلاع پزشک برسانند تا سطح IgA-tTG آنها مشخص و علائم احتمالی زیر نظر قرار گرفته شود. علاوه بر این، فقط از بلغورهای مخصوص با برچسب “فاقد گلوتن” استفاده نمایید. مصرف بیش از ۵۰ گرم ( حدود نیم فنجان بلغور لقمه ای خشک یا یک چهارم فنجان بلغور برش خورردۀ خشک) در روز توصیه نمی شود. چنانچه این مقدار قابل تحمل بود، م توان میان مصرف را با مشورت پزشک به نیم فنجان در روز افزایش داد.

 آیا خودداری از مصرف گلوتن ضرورت دارد؟

تحمل رژیم غذایی عاری از گلوتن برای مبتلایان فاقد علائم بیماری دشوار است. برخی از کارشناسان مخالف تجویز رژیم غذایی عاری از گلوتن به این گروه از مبتلایان می باشند. با اینوجود، به استناد شواهد زیر، تجویز رژیم غذایی فاقد گلوتن برای همۀ گروهها ضرورت دارد.

– پروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن بعضاً بر انرژی و طراوت می افزاید و به آنان حس و حال تازه می بخشد.

– عده ای از مبتلایان به بیماری سلیاک، بدون آنکه که خودشان متوجه باشند، از سوء تغذیۀ خاموش رنج می برند و این  وضعیت در دراز مدت مشکل آفرین خواهد بود (مثل کم خونی ناشی از کمبود آهن یا پوکی استخوان ناشی از کسری ویتامینD ).

– بیماری سلیاک درمان نشده باعث افزایش خطر ابتلا به بعضی انواع از سرطان های دستگاه گوارشی می شود. با مصرف مواد غذایی فاقد گلوتن می توان این ریسک را به حداقل رساند.

پیامدها بر خانواده

حذف گلوتن مستلزم اعمال تغییرات اساسی در سبک زندگی فرد مبتلا و خانوادۀ او است. افراد بمرور زمان با انواع غذاها، آشامیدنی ها، داروها، مکمل ها و خوراکی های طبی حاوی گلوتن و محصولات جایگزین آشنایی پیدا می کنند. صرف غذا در رستورانها برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک قدری چالش بر انگیز است ولی هر روز تعداد بیشتر و بیشتری از رستورانها برای پذیرایی ویژه از میهمانان مبتلا به بیماری سلیاک اعلام آمادگی می کنند.

در عین حال،  به خانواده ها توصیه می شود تا مراقب خطر ابتلا به بیماری سلیاک باشند. بستگان درجه یک (والدین، برادران، خواهران و فرزندان) افراد مبتا به بیماری سلیاک باید آزمایش بدهند، بالاخص زمانیکه علائم بیماری در آنها پدیدار شده است. همانطور که در بالا توضیح دادیم، رایج ترین آزمایش عبارتست از آزمایش خون برای تعیین سطح پادتن ها.

اگر تمایل دارید در رابطه با آزمایشات مختلف و تفسیر نتایج آن ها اطلاعاتی را کسب نمایید، می توانید بر روی تصویر زیر کلیک کنید.

دکتر مهدی افضل آقایی، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد در شهر مشهد دارای بورد فوق تخصصی

انجام آندوسکوپی و کولونوسکوپی در مطب بدون خون ریزی و درد و با پیشرفته ترین وسایل موجود

جهت اخذ نوبت می توانید همه روزه با شماره (۰۵۱)۳۸۷۰۴۰۶۶ و ۳۸۷۰۴۰۶۷ تماس حاصل فرمایید.

آدرس مطب: مشهد- بلوار کوثر- بین كوثر ۲و۴ – ساختمان فارابي – طبقه دوم

متخصص گوارش در مشهد