پانکراتیت مزمن یک بیماری التهابی پیشرونده طولانی مدت در لوزالمعده است که منجر به تجزیه دائمی ساختار و عملکرد لوزالمعده می شود.لوزالمعده عضو غده ای است در شکم که پشت معده و زیر دنده قرار دارد. این عضو وظیفه تولید آنزیم ها و هورمون های مهمی را بر عهده دارد که به تجزیه و هضم غذاها کمک می کند. همچنین انسولین را برای تعدیل سطح قند در خون ایجاد می کند.
تعریف پانکراتیک
التهاب پانکراس (لوزالمعده) را پانکراتیت می‌گویند.پانکراس غده‌ای پهن، مسطح و بلند است که در پشت معده در قسمت فوقانی شکم قرار دارد. این غده آنزیم‌های مؤثر در هضم غذا و همچنین هورمون‌هایی را تولید می‌کند .که بر نحوه تنظیم فرایندهای مربوط به قند (گلوکز) در بدن اثر می‌گذارند. این بیماری به دو صورت حاد و مزمن بروز می‌یابد
پانکراتیت حاد
پانکراتیت مزمن
پانکراتیت مزمن معمولاً در پی حملات مکرر پانکراتیت حاد بروز می‌کند زیرا لوزالمعده در بین حملات کاملاً بهبود نمی‌یابد. لوزالمعده در جریان این عارضه، به تدریج توانایی تولید آنزیم‌های گوارشی و هورمون‌های ضروری مانند انسولین را از دست می‌دهد.
التهاب پانکراس ناشی از خودهضمی بافت آن توسط آنزیم‌های پانکراس به ویژه تریپسین می‌باشد. علایم پانکراتیت ممکن است به صورت دردهای مداوم یا متناوب در ناحیه فوقانی شکم احساس شوند (علایم با غذاخوردن تشدید می‌شود و دوره‌های درد گاه یک هفته طول می‌کشد). تهوع، استفراغ، اتساع شکم، زردی (یرقان)، اسهال چرب و کاهش وزن.
پانکراتیت نکروزان “Necrotizing”
موارد شدید پانکراتیت حاد می‌تواند به پانکراتیت نکروزان تبدیل شود. این نوع از پانکراتیک به مرگ سلول‌ها به دلیل بیماری اشاره دارد. به طور معمول در صورت عدم درمان پانکراتیت، این مورد در حدود ۱۰ درصد موارد حاد پانکراتیت اتفاق می‌افتد.
التهاب ناشی از پانکراتیت می‌تواند باعث نشت آنزیم‌های گوارشی در لوزالمعده شود. این شرایط می‌تواند منجر به آسیب و مرگ بافت و نهایتا منجر به پانکراتیت نکروزان شود. پزشک شما ممکن است سونوگرافی یا سی تی اسکن شکمی را جهت تشخیص این بیماری تجویز کند.
اگر به پانکراتیت نکروزان مبتلا هستید، ممکن است پزشک از بافت مرده نمونه بگیرد تا مطمئن شود که عفونی نشده است. اگر مبتلا به عفونت باشید، احتمالاً باید آنتی بیوتیک مصرف کنید و احتمالا برداشتن بافت مرده لازم و ضروری است.
عفونت بافت مرده خطر مرگ ناشی از پانکراتیت نکروزان را افزایش می‌دهد، بنابراین انتخاب و تشخیص نوع درمان در اسرع وقت بسیار مهم است. حتما در مورد تشخیص و درمان پانکراتیت نکروزان بیشتر مطالعه نمایید.
علائم پانکراتیت چیست؟
بیشتر افرادی که دچار پانکراتیت ریشه دار هستند، به‌عنوان اولین علامت بیماری، درد را در ناحیه بالای شکم و در قسمت میانی لوزالمعده احساس می‌کنند. در عکس‌برداری از لوزالمعده برخی از افرد هم، التهاب مشخص است. یعنی با اینکه نشانه‌ای را در خود احساس نمی‌کنند اما با عکس‌برداری از لوزالمعده می‌توان متوجه التهاب در این عضو از بدن‌شان شد. سایر علائم پانکراتیت در زیر شرح داده شده است :
- دردی که در قسمت بالایی بدن احساس می‌شود و در کمر و پشت به‌صورت نواری از درد می‌پیچد؛
- مشکل در هضم و گوارش؛
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- درد در ناحیه شکم؛
- کاهش وزن غیرارادی؛
- نفخ شکم و تورم آن؛
- سکسکه؛
- تب.
پانکراتیت مزمن باعث اسهال چرب هم می‌شود. یعنی حالتی که چربی مدفوع بیش‌ازحد است و بوی به‌شدت ناخوشایندی هم ایجاد می‌کند. مدفوع چرب نشانه مشکل و جذب نامناسب مواد در دستگاه گوارش است. یعنی بدن مواد مغذی لازم را جذب نمی‌کند و علت هم عدم تولید و ترشح آنزیم‌های هاضمه برای تجزیه مواد غذایی است.
درد مربوط به مشکلات لوزالمعده از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. در موارد حاد، این درد می‌تواند به‌شکل دائمی فرد را آزار دهد. ضمن اینکه هنگام دراز کشیدن یا غذا خوردن، درد افزایش هم پیدا می‌کند. درازنشست و خم کردن بدن رو به جلو می‌تواند تا حدی از این درد بکاهد.
علت التهاب لوزالمعده
التهاب لوزالمعده زمانی اتفاق می‌افتد که آنزیم‌های گوارشی در حالی که هنوز در پانکراس بوده و فعال هستند، باعث تحریک سلول‌های پانکراس شما و ایجاد التهاب شوند. با تکرار وقوع التهاب لوزالمعده حاد، آسیب به پانکراس رخ می‌دهد و منتهی به پانکراتیت مزمن می‌شود.
بافت اسکار ممکن است در پانکراس شکل بگیرد که باعث از دست دادن عملکرد آن می‌شود. پانکراس با عملکرد ضعیف می‌تواند مشکلات هضم و دیابت را ایجاد کند. عواملی که می‌تواند باعث پانکراتیت باشند، عبارت‌اند از:
- مصرف الکل
- سنگ صفرا
- جراحی شکم
- مصرف بعضی داروها
- سیگار کشیدن
- فیبروز کیستیک
- تاریخچه خانوادگی پانکراتیت
- سطح کلسیم بالا در خون (هیپرکلسمی) که ممکن است ناشی از غده پاراتیروئید بیش از حد (hyperparathyroidism) باشد
- سطوح بالای تری گلیسیرید در خون (هیپرتگریلرستی)
- عفونت
- آسیب به شکم
- سرطان پانکراس
گاهی اوقات علت پانکراتیت هرگز پیدا نمی‌شود
عوارض جانبی
التهاب لوزالمعده می‌تواند عوارض جدی را ایجاد کند، از جمله:
Pseudocyst: التهاب لوزالمعده حاد می‌تواند مایع و باقی مانده را در جیب‌های سیستولی در پانکراس شما جمع‌آوری کند. در نتیجه، یک pseudocyst بزرگ ایجاد می‌شود و پارگی باعث عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت می‌شود.
عفونت التهاب لوزالمعده حاد: این مورد می‌تواند پانکراس را به باکتری و عفونت آسیب پذیر کند. عفونت‌های پانکراس جدی هستند و نیاز به درمان فوری دارند، مانند جراحی برای برداشتن بافت آلوده.
نارسایی کلیه: التهاب لوزالمعده حاد ممکن است باعث نارسایی کلیه شود. اگر نارسایی کلیه شدید و مداوم باشد، با دیالیز درمان می‌شود.
مشکلات تنفسی: پانکراتیت حاد می‌تواند باعث تغییرات شیمیایی در بدن شما شود که بر عملکرد ریه تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود سطح اکسیژن خون به طور خطرناکی پایین بیاید.
دیابت: آسیب به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس شما از پانکراتیت مزمن، می‌تواند به دیابت تبدیل شود.
سوء تغذیه: هر دو پانکراتیت حاد و مزمن می‌تواند باعث ایجاد سوء تغذیه شود.
سرطان پانکراس: التهاب طولانی مدت در پانکراس شما ناشی از التهاب لوزالمعده مزمن، یک عامل خطر برای ایجاد سرطان پانکراس است.
تشخیص پانکراتیت
احتمالاً پزشک شما از ترکیبی از آزمایشات خونی و مطالعات تصویربرداری به منظور تشخیص استفاده خواهد کرد. اگر به پانکراتیت حاد مبتلا هستید، درد شدید شکمی خواهید داشت و آزمایش خون ممکن است افزایش قابل توجهی در سطح آنزیم‌های پانکراس را نشان دهد.
انواع مختلف سونوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن می‌تواند آناتومی لوزالمعده، علائم التهاب و اطلاعات مربوط به مجاری صفراوی و پانکراس را نشان دهد. همچنین با انجام آزمایش تخصصی چربی مدفوع می‌توان اندازه غیر طبیعی و غیر استاندارد چربی مدفوع را تشخیص داد.
تست عملکرد پانکراس
آزمایش عملکرد پانکراس که آزمایش تحریک ترشحات نیز نامیده می‌شود، به این موضوع اشاره می‌کند که آیا پانکراس شما به طور طبیعی به ترشح پاسخ می‌دهد یا خیر. سکرتین “Secretin” هورمونی است که باعث می‌شود لوزالمعده شما مایعی آزاد کند که به هضم غذا کمک می‌کند.
در طول آزمایش، پزشک لوله‌ای را از طریق بینی یا گلو به روده کوچک شما هدایت می‌کند. آنها در رگ‌های شما ترشح می‌کنند و سپس نمونه‌هایی از مایع را از طریق لوله می‌گیرند.
پزشک شما جهت کمک به تشخیص پانکراتیت یا سایر شرایط و بیماری‌های موثر بر لوزالمعده، مایعات را به آزمایشگاه می‌فرستد. برای آماده شدن جهت انجام آزمایش عملکرد پانکراس اطلاعات کاملی کسب نمایید.
درمان پانکراتیت
درمان پانکراتیت حاد
احتمالاً باید در بیمارستان بستری شوید، جایی که درمان ممکن است شامل این موارد باشد:
- مصرف آنتی بیوتیک اگر پانکراس عفونی شده باشد.
- مایعات داخل وریدی (IV)، از طریق سوزن وارد بدن می شود
- رژیم کم چربی یا ناشتایی. ممکن است لازم باشد که از خوردن خودداری کنید تا لوزالمعده بهبود یابد. در این حالت، از طریق لوله تغذیه، مواد مغذی به بدن می رسد.
- داروهای ضد درد
اگر بیماری شدیدتر باشد، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اگر سنگ کیسه صفرا مجاری صفراوی یا پانکراس را مسدود کند، از ERCP برای خارج کردن آنها استفاده می شود.
- اگر سنگ کیسه صفرا باعث پانکراتیت شده باشد، جراحی کیسه صفرا را انجام می شود
- جراحی لوزالمعده برای پاکسازی مایعات یا بافتهای مرده یا آسیب دیده
درمان پانکراتیت مزمن
اگر به پانکراتیت مزمن مبتلا شده اید، ممکن است به درمان های بیشتری نیاز داشته باشید، از جمله:
- مصرف انسولین برای درمان دیابت
- داروی ضد درد
- مصرف آنزیم های پانکراس برای کمک به بدن تا مواد مغذی کافی را از غذا دریافت کنید
- جراحی یا روش هایی برای تسکین درد، کمک به تخلیه یا درمان انسداد
رژیم غذایی
رعایت رژیم غذایی برای کاهش اثرات پانکراتیت امری حیاتی است. پانکراس در هضم غذا نقش دارد، اما پانکراتیت می تواند برای این عملکرداختلال ایجاد کند. این بدان معناست که افراد مبتلا در هضم بسیاری از غذاها با مشکل روبرو می شوند.
به جای سه وعده غذایی بزرگ در روز، به افراد مبتلا به پانکراتیت توصیه می شود شش وعده غذایی کم مصرف کنند. همچنین بهتر است رژیم غذایی کم چربی را دنبال کنند.
مدیریت رژیم در طول پانکراتیت جهت دستیابی به چند نتیجه است:
- کاهش خطر سوء تغذیه و کمبود برخی مواد مغذی
- اجتناب از قند خون بالا یا پایین
- مدیریت یا جلوگیری از دیابت، بیماری کلیوی و سایر عوارض
- کاهش احتمال حاد شدن بیماری
برنامه غذایی یا توسط پزشک تهیه می شود، یا ممکن است بیمار به یک متخصص تغذیه واجد شرایط ارجاع داده شود. این برنامه بر اساس میزان فعلی مواد مغذی موجود در خون که در آزمایش تشخیصی نشان داده شده است، تعیین می شود.
برنامه های غذایی معمولاً شامل منابع غذایی غنی از پروتئین و دارای محتوای غذایی فشرده هستند. این مواد به احتمال زیاد شامل غلات سبوس دار، سبزیجات، میوه ها، لبنیات کم چرب و منابع پروتئین بدون چربی، مانند مرغ و ماهی بدون استخوان است.
از مصرف غذاهای چرب و روغنی باید خودداری شود، زیرا این مواد باعث ترشح بیش از حد آنزیم های پانکراس می شود. هنگام استفاده از یک رژیم غذایی مناسب برای پانکراتیت، بهتر است از مصرف الکل نیز خودداری شود زیرا به عنوان یکی از دلایل اصلی پانکراتیت مزمن شناخته می شود.
بسته به میزان آسیب، بیماران ممکن است مجبور باشند نسخه های مصنوعی برخی از آنزیم ها را نیز برای کمک به هضم مصرف کنند. این مواد نفخ شکم را کاهش می دهد، مدفوع آن ها را کم چرب کرده و بوی بد آن را کاهش می دهد و به هرگونه درد شکم نیز کمک می کند.
خطرات و مشکلات جانبی پانکراتیت چیست؟
برخی از افراد، به مشکلات و خطرات جانبی پانکراتیت هم دچار می‌شوند. این مشکلات به‌ندرت رخ می‌دهند، اما افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن را بیشتر درگیر می‌کند:
- تخریب کلیه؛
- سرطان لوزالمعده؛
- انواع دیابت؛
- سوء تغذیه:
- عفونت لوزالمعده.
عوامل خطرآفرین برای پانکراتیت حاد
در بیشتر موارد، پانکراتیت می تواند برای هر فردی رخ دهد، اما احتمال بروز آن در افراد مبتلا به سنگ های صفراوی یا آنهایی که الکل مصرف می کنند، بیشتر است. سنگ های صفراوی می توانند یکی از نخستین نشانه های این شرایط باشند زیرا مجرای پانکراس را مسدود کرده و در نهایت موجب پانکراتیت حاد می شوند.
عوامل خطرآفرین برای پانکراتیت مزمن
برخلاف پانکراتیت حاد، تعداد عوامل خطرآفرین برای پانکراتیت مزمن محدود هستند که از آن جمله می توان به مصرف الکل در بلند مدت، برخی بیماری های ارثی، مانند فیبروز کیستیک، سنگ های صفراوی و شرایطی مانند تری گلیسیرید بالا و لوپوس اشاره کرد.
پیشگیری از پانکراتیت
از آنجا که بسیاری از موارد پانکراتیت در اثر سوء مصرف الکل ایجاد می شود، پیشگیری اغلب در محدود کردن میزان نوشیدن یا عدم نوشیدن است. اگر مصرف مشروبات الکلی نگران کننده است با پزشک یا متخصص بهداشت در مورد یک مرکز درمان الکل صحبت کنید.
مصرف سیگار را ترک کنید، به توصیه های پزشک و متخصص تغذیه درباره رژیم غذایی توجه کنید و داروهای خود را مصرف کنید تا حملات پانکراتیت کم و خفیف تری داشته باشید.
چشم‌انداز این بیماری در بلندمدت چیست؟
انتخاب تغذیه مناسب و سبک زندگی سالم در کنار درمان‌های پزشکی به بهبودی کمک خواهد کرد. اما اگر علائم بیماری مجددا دیده شود، مراجعه مجدد به پزشک ضروری است. پرسش دیگر این است که امکان تبدیل پانکراتیت حاد به مزمن وجود دارد؟ مکانیزم و ساختار ابتلا به پانکراتیت حاد هنوز کشف نشده است، اما این مشکل بیشتر در افرادی که الکل زیادی مصرف می‌کنند، دیده می‌شود. سیگار کشیدن هم پیشرفت بیماری را سریع‌تر می‌کند. بسامد و شدت بیماری پانکریت حاد هم می تواند منجر به ایجاد حالتی مزمن در فرد شود. تقریبا ۴۵ درصد بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد دچار پانکراتیت مزمن می‌شوند. این تغییر حالت از حاد به مزمن می‌تواند در طول یک تا بیست سال به وقوع بپیوندد.
یک نظر