هر آنچه درباره سرطان کولورکتال باید بدانید.

سرطان کولورکتال چیست؟

سرطان کولورکتال که جزء بیماری های شایع دستگاه گوارش است از روده بزرگ یا رکتوم (راست روده) شروع می شود. این سرطان بسته به اینکه از کجا شروع می شود، به عنوان سرطان کولون یا سرطان رکتوم نامیده می شود. روده بزرگ و راست روده در بخش پایینی دستگاه گوارش قرار دارند. زمانی که کولون (روده بزرگ) و رکتوم (راست روده) به صورت همزمان سرطانی شوند، از اصطلاح سرطان کولورکتال استفاده می شود. برای درک بهتر این موضوع بهتر است ابتدا با ساختار کولون و رکتوم آشنا شویم.

کولون و رکتوم

کولون و رکتوم، روده بزرگ را تشکیل می دهند. قسمت اعظم روده بزرگ را کولون  تشکیل می دهد که یک لوله ماهیچه ای به طول حدود ۱٫۵ متر است.  قسمت‌های مختلف کولون که به ترتیب غذا از آنها عبور می کند، به این صورت زیر نام‌گذاری می‌شوند (تصویر زیر):

• بخش اول، کولون صعودی یا بالا رونده است که با کیسه ای به نام سکوم شروع می شود. کولون بالارونده در سمت راست شکم (شکم) به سمت بالا ادامه می یابد. غذای هضم نشده از روده کوچک وارد قسمت کولون بالارونده می شود.
• قسمت دوم، کولون عرضی یا میانی نام دارد که از سمت راست بدن به سمت چپ قرار می گیرد.
• بخش سوم، کولون نزولی یا پایین رونده نام دارد و در سمت چپ بدن، به طرف پایین حرکت می کند.
• بخش چهارم روده بزرگ، به شکل ” ” S است و کولون سیگموئید نامیده می شود. کولون سیگموئید به راست روده و سپس به مقعد متصل می شود.
• قسمت های صعودی و میانی روده بزرگ، با هم کولون پروگزیمال نامیده می شوند. کولون نزولی و سیگموئید نیز کولون دیستال نامگذاری می شوند.

کولون و رکتوم چگونه کار می کنند؟

روده بزرگ آب و نمک مواد غذایی باقیمانده را پس از عبور از روده کوچک (روده باریک) جذب می کند. مواد زایدی که پس از عبور از روده بزرگ باقی می‌مانند به رکتوم که در قسمت آخر دستگاه گوارش قرار دارد می‌رود و تا زمانی که از مقعد عبور کند در آنجا ذخیره می شود. اندازه رکتوم ۱۵ سانتی متر است.

وجود ماهیچه های حلقه ای شکل به نام اسفنکتر در اطراف مقعد، مانع از خروج مدفوع می شوند تا زمانی که در حین اجابت مزاج، این ماهیچه ها شل شوند.تصویر رنگی دستگاه گوارش که زیر قرار دارد، محل مری، معده، پانکراس، کولون عرضی، کولون نزولی، کولون سیگموئید، مقعد، رکتوم، آپاندیس، سکوم، کولون صعودی، روده کوچک، کیسه صفرا و کبد را نشان می دهد.

سرطان کولورکتال چگونه ایجاد می شود؟

پولیپ در روده بزرگ یا راست روده می تواند علامتی برای شروع سرطان کولورکتال باشد. اکثر سرطان های کولورکتال به صورت رشد تودهایی بر روی پوشش داخلی روده بزرگ یا رکتوم شروع می شوند. به این توده ها پولیپ می گویند.

برخی از انواع پولیپ ها می توانند در طول زمان (معمولا چندین سال) به سرطان تبدیل شوند، اما همه پولیپ ها سرطانی نمی شوند. شانس تبدیل پولیپ به سرطان بستگی به نوع پولیپ آن دارد.

پولیپ ها انواع مختلفی هستند:

• پولیپ های آدنوماتوز (آدنوم): این پولیپ ها گاهی به سرطان تبدیل می شوند. به همین دلیل، آدنوم یک وضعیت پیش سرطانی نامیده می شود. ۳ نوع آدنوم عبارتند از: لوله ای، پرزدار و لوله ای پرزدار.
• پولیپ هایپرپلاستیک و پولیپ های التهابی: این پولیپ ها شایع ترند، اما به طور کلی پیش سرطانی نیستند. برخی از افراد با پولیپ هایپرپلاستیک بزرگ (بیش از ۱ سانتی متر) ممکن است به غربالگری سرطان کولورکتال و انجام کولونوسکوپی، بیشتر نیاز داشته باشند.
• پولیپ های دندانه دار بدون نشست (SSP) و آدنوم های دندانه دار سنتی (TSA): این پولیپ ها اغلب مانند آدنوم درمان می شوند زیرا خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را افزایش می دهند.

عوامل دیگری نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را افزایش دهند که شامل موارد زیر می شوند:

• پولیپ بزرگتر از ۱ سانتی متر
• وجود بیش از ۳ پولیپ
• مشاهده دیسپلازی پس از برداشتن پولیپ

علائم ابتلا به سرطان کولورکتال

سرطان کولورکتال ممکن است در مراحل اولیه علائمی ایجاد نکند. اما علائم زیر می تواند نشانه ای از ابتلا به سرطان کولورکتال باشند:

• اسهال یا یبوست
• احساس اینکه روده به درستی تخلیه نمی شود.
• وجود خون در مدفوع که باعث می شود قهوه ای تیره یا سیاه به نظر برسد.
• مشاهده خون قرمز روشن از ناحیه رکتوم
• درد شکم و نفخ
• تولید گاز بیش از حد
• احساس سیری، حتی زمانی که مدت زیادی از صرف غذا می گذرد.
• خستگی
• کاهش وزن غیرعادی
• کم خونی

در صورتی که پزشک متوجه علائم کم خونی را در زمان یک معاینه پزشکی معمولی شود، ممکن است غربالگری سرطان کولورکتال را پیشنهاد کند. در حدود ۴۰ درصد از افراد مبتلا به این نوع سرطان زمانی که بیماری در مراحل اولیه خود باشد، تشخیص داده می شود. به طور کلی علائم این بیماری ممکن است شبیه علائم بسیاری از بیماری های دیگر باشد. پس اگر نگرانی دارید باید به پزشکی مراجعه کنید.

علائم اولیه

در میان افرادی که پس از گزارش علائم، سرطان کولورکتال در آنها تشخیص داده می شود:

• ۳۷% خون در مدفوع آنها دیده می شود.
• ۳۴ درصد درد شکم دارند.
• ۲۳ درصد کم خونی دارند.

در بین افرادی که پس از درخواست کمک های پزشکی، بیمار اورژانسی تشخیص داده می شوند:

• ۵۷ درصد در روده آنها انسداد وجود دارد.
• ۲۵٪ التهاب پوشش معده دارند.
• ۱۸% دارای سوراخ در روده خود هستند.

اما برخی از افراد فقط در مراحل بعدی یعنی زمانی که سرطان به ریه ها، کبد یا دیگر نواحی بدن گسترش پیدا کند، متوجه بیماری خود می شوند. البته بروز علائم می تواند به ناحیه آسیب دیده بستگی داشته باشد.

اگر سرطان به کبد سرایت کند، ممکن است فرد دچار زردی شود که باعث زرد شدن سفیدی چشم می شود. اگر فردی پوست سفید یا قهوه ای روشن داشته باشد، ممکن است مایل به زرد نیز به نظر برسد. اگر سرطان، ریه ها را درگیر کند، ممکن است فرد دچار مشکل در تنفس یا سرفه شود.

تشخیص سرطان کولورکتال

انجام آزمایش غربالگری می تواند پولیپ ها را قبل از سرطانی شدن تشخیص دهد. همچنین می تواند سرطان روده بزرگ را در مراحل اولیه، زمانی که درمان آن آسان تر است، تشخیص دهد. در ۸۰% موارد، پزشک سرطان کولورکتال را پس از انجام کولونوسکوپی تشخیص می دهد زیرا فرد دارای علائم است. غربالگری معمول ۱۱ درصد موارد را تشخیص می دهد و در ۷ درصد از افراد مبتلا به سرطان کولورکتال پس از مراجعه با بررسی علائم شکمی تشخیص داده می شوند.

موارد زیر رایج ترین روش های غربالگری و تشخیصی مورد اعتماد برای سرطان کولورکتال است:

• کولونوسکوپی

کولونوسکوپی ابزار تشخیصی استاندارد برای تشخیص سرطان کولورکتال است. کولونوسکوپی یک ابزار مطمئن است و از دقت بالایی برخوردار است که می‌تواند دقیقاً مکان تومور را نشان دهد.دستگاه کولونوسکوپ به پزشک امکان می دهد تا کل کولون و رکتوم را ببیند و حتی می توانند با این روش پولیپ ها را بردارند.

انجام کولونوسکوپی بدون درد است، اما برای برخی از افراد برای کمک به حفظ آرامش آنها از یک آرام بخش خفیف استفاده می شود. قبل از انجام کولونوسکوپی ممکن است فرد نیاز به نوشیدن یک مایع ملین برای پاکسازی روده بزرگ داشته باشد.

• آزمایش خون در مدفوع

این آزمایش خون را در نمونه مدفوع بررسی می کند. البته آزمایش بررسی خون مدفوع می تواند برای موارد مختلفی باشد و حتما نشانه سرطان کولورکتال نیست.

• ایمونوشیمی مدفوع

آزمایش ایمونوشیمی مدفوع، وجود خون پنهان در قسمت پایین روده بزرگ را بررسی می کند. در این روش از یک کیت کوچک برای جمع آوری نمونه مدفوع استفاده می شود.

• آزمایش DNA مدفوع

این آزمایش چندین نشانگر DNA را که سرطان های روده بزرگ یا پولیپ های پیش سرطانی به مدفوع می ریزند، را بررسی می کند. البته لازم به ذکر است که این آزمایش نمی تواند تمام نشانگرهای DNA سرطان را شناسایی کند.

• سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر

این روش شامل استفاده از یک سیگموئیدوسکوپ، یک لوله منعطف، نازک و روشن، برای بررسی رکتوم و کولون سیگموئید، آخرین قسمت کولون قبل از رکتوم است. این آزمایش چند دقیقه طول می کشد و دردناک نیست، اما ممکن است ناراحت کننده باشد.

• تنقیه باریم اشعه ایکس (Barium enema X-ray)

باریم یک رنگ کنتراست است که می تواند هر ویژگی غیرعادی را در اشعه ایکس نشان دهد. یک متخصص مراقبت های بهداشتی آن را به آن معرفی می کند. پزشک ممکن است کولونوسکوپی را برای بررسی دقیق‌تر پس از اشعه ایکس باریم انما توصیه کند.

• سی تی کولونوگرافی

در این روش تصاویری از روده بزرگ گرفته می شود. البته در صورتی که در این روش توده ای دیده شود، فرد نیاز به کولونوسکوپی دارد.

• اسکن تصویربرداری

سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی می تواند نشان دهد که آیا سرطان به قسمت دیگری از بدن گسترش یافته است یا خیر.

آیا می توان از سرطان روده بزرگ پیشگیری کرد؟

هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از سرطان کولورکتال وجود ندارد. اما با انجام کارهای زیر می توانید خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید:

• غربالگری سرطان کولورکتال

از زمانی که اولین سلول های غیرطبیعی شروع به رشد به پولیپ می کنند، معمولا حدود ۱۰ تا ۱۵ سال طول می کشد تا آنها به سرطان روده بزرگ تبدیل شوند. با غربالگری منظم، بیشتر پولیپ ها را می توان قبل از تبدیل شدن به سرطان پیدا کرد و برداشت. همچنین انجام فرآیند غربالگری می‌تواند سرطان روده بزرگ را در مراحل اولیه تشخیص دهد، زمانی که درمان آن کوچک و آسان‌تر است.

اگر ۴۵ سال یا بیشتر دارید، بهتر است غربالگری سرطان کولورکتال را انجام دهید. همچنین اگر سابقه خانوادگی پولیپ یا سرطان کولورکتال دارید، با پزشک خود در مورد آن صحبت کنید.

• فعالیت بدنی

اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را در مردان و زنان افزایش می دهد، اما به نظر می رسد این ارتباط در مردان قوی تر است. حفظ وزن سالم می تواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کند.

تحرک بیشتر خطر ابتلا به سرطان کولورکتال و پولیپ را کاهش می دهد. فعالیت متوسط ​​تا شدید منظم می تواند این خطر را کاهش دهد.

• رژیم غذایی

به طور کلی، رژیم‌هایی که سرشار از سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل و گوشت قرمز و فرآوری‌شده کم هستند، احتمالاً خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهند، اگرچه دقیقاً مشخص نیست که کدام عوامل مهم هستند. بسیاری از مطالعات نشان می دهد که بین مصرف گوشت قرمز (گوشت گاو و بره) یا گوشت های فرآوری شده (مانند هات داگ، سوسیس و همبرگر و…) با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ ارتباط وجود دارد.

در سال‌های اخیر، برخی از مطالعات بزرگ شواهد متناقضی را نشان داده‌اند که فیبر موجود در رژیم غذایی احتمالاً خطر سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد. تحقیقات در این زمینه هنوز ادامه دارد. با این حال، مطالعات اخیر که به طور خاص در مورد مصرف غلات کامل انجام می شود، نشان می دهد که با اضافه کردن غلات کامل به رژیم غذایی می توان خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را کاهش داد.

محدود کردن گوشت قرمز و فرآوری شده و خوردن بیشتر سبزیجات، میوه ها و غلات کامل ممکن است به کاهش خطر کمک کند.

• سیگار نکشیدن

سیگار کشیدن طولانی مدت با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و همچنین بسیاری از سرطان ها و مشکلات سلامتی مرتبط است.

• ویتامین ها، کلسیم و منیزیم

برخی از مطالعات نشان می دهد که مصرف روزانه یک مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک یا فولات ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.

برخی مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین D، که می‌توانید از قرار گرفتن در معرض نور خورشید، در برخی غذاها یا در قرص‌های ویتامین دریافت کنید، ممکن است خطر سرطان روده بزرگ را کاهش دهد. مطالعات نشان داده اند که سطوح پایین ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به سرطان کولورکتال و همچنین سایر سرطان ها مرتبط است. به دلیل نگرانی ها مبنی بر اینکه قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید می تواند باعث سرطان پوست شود، اکثر متخصصان در حال حاضر این روش را به عنوان راهی برای کاهش خطر سرطان روده بزرگ توصیه نمی کنند. بهتر است با پزشک خود در مورد اینکه آیا سطح ویتامین D شما باید آزمایش شود یا خیر صحبت کنید.

سطوح پایین کلسیم در رژیم غذایی با افزایش خطر ابتلا به سرطان کولورکتال در برخی مطالعات مرتبط است. برخی مطالعات نشان می دهد که افزایش مصرف کلسیم ممکن است خطر سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.

مصرف کلسیم و ویتامین D ممکن است برای کاهش خطر سرطان روده بزرگ با هم مناسب باشد، زیرا ویتامین D به جذب کلسیم در بدن کمک می کند.

چند مطالعه، ارتباط احتمالی بین رژیم غذایی سرشار از منیزیم و کاهش خطر ابتلا به سرطان کولورکتال، به ویژه در میان زنان را نشان می دهد.

• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی

بسیاری از مطالعات نشان داده اند، افرادی که به طور منظم آسپرین یا سایر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن مصرف می کنند، کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان کولورکتال و پولیپ هستند.

اما مصرف آسپرین و سایر داروهای ضد التهایی غیراستروئیدی می‌توانند عوارض جانبی جدی یا حتی تهدید کننده مانند خونریزی ناشی از تحریک معده یا زخم معده ایجاد کنند، که ممکن است از مزایای این داروها بیشتر باشد.

از آنجا که آسپرین یا سایر داروهای غیر استروئیدی ها می توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند، قبل از شروع هر یک از آنها به طور منظم با پزشک خود مشورت کنید.

• درمان جایگزینی هورمونی برای زنان

برخی از مطالعات نشان داده اند که مصرف استروژن و پروژسترون پس از یائسگی (گاهی اوقات هورمون درمانی یائسگی یا درمان جایگزین هورمونی ترکیبی نامیده می شود) ممکن است خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را در زنان کاهش دهد.

از آنجایی که مصرف استروژن و پروژسترون پس از یائسگی همچنین می تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی، لخته شدن خون و سرطان سینه و ریه را در زنان افزایش دهد، معمولاً فقط برای کاهش خطر سرطان روده بزرگ توصیه نمی شود.

اگر قصد استفاده از هورمون درمانی یائسگی را دارید، حتماً در مورد خطرات و فواید آن با پزشک خود صحبت کنید.

اقدامات غذایی که می تواند خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را کاهش دهد

• خوردن مقدار زیادی فیبر، میوه ها و سبزیجات
• خوردن کربوهیدرات های با کیفیت
• محدود کردن مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده
• مصرف های سالم مانند آووکادو، روغن زیتون، روغن ماهی و آجیل به جای چربی های اشباع، چربی

سخن آخر اینکه…

سرطان کولورکتال یک نوع شایعی از سرطان دستگاه گوارش است. اقدام به درمان در مراحل اولیه بیماری می تواند سلول های سرطانی را حذف کند و احتمال درمان را افزایش دهد. با این حال، علائم این بیماری ممکن است تا پیشرفت به مراحل بعدی ظاهر نشوند. هر فردی که در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ است بهتر است برای انجام غربالگری به پزشک مراجعه کند. انجام غربالگری منظم، شانس تشخیص زودهنگام این بیماری را افزایش می دهد.