علل ایجاد اسهال خونی
اسهال خونی یا دیسانتری یک نوع بیماری است که بر اثر عوامل مختلفی از جمله برخی باکتری‌ها و میکروب‌ها به وجود می‌آید. هر فردی در هر سنی ممکن است یک یا چند بار این وضعیت را تجربه کند. اسهال معمولی وضعیتی است که در آن مواد غذایی و مایعات نمی‌توانند در روده به حالت جامد تبدیل شده و سریع به حالت آبکی از روده خارج می‌شوند. اسهال در اکثر موارد بر اثر بیماری یا مشکل خاصی اتفاق نمی‌افتد و در عرض چند روز با رعایت بهداشت فردی و استفاده از رژیم غذایی مناسب به راحتی رفع می‌شود. اما اگر اسهال همراه با خون باشد ممکن است وجود مشکلی در سلامتی فرد را اطلاع دهد. در این وضعیت حتما باید به پزشک مراجعه کرده و علت بیماری مورد بررسی قرار بگیرد. چون وجود خون در مدفوع و به خصوص در اسهال خطرناک است و از بیماری دستگاه گوارش خبر می‌دهد. البته در بعضی موارد جای نگرانی وجود ندارد و دلایل دیگری به جز عوامل بیماری زا باعث ایجاد این وضعیت می‌شوند. در این مقاله علت‌های ایجاد اسهال خونی و روش‌های پیشگیری و درمان آن را به‌طور کامل توضیح خواهیم داد.
اسهال خونی چیست؟
وضعیتی است که مدفوع آبکی همراه با خون از روده‌ها خارج می‌شود. مدفوع سالم به حالت جامد، کمی نرم و به رنگ قهوه‌ای است. اما در وضعیت اسهال این موارد تغییر کرده و فرد را آزار می‌دهد. خونی که همراه با اسهال دیده می‌شود ممکن است از هر قسمت از دستگاه گوارش آمده باشد. مدت زمانی که افراد به این وضعیت دچار می‌شوند نسبت به شرایط جسمی و عوامل ایجاد کننده‌ی این بیماری متفاوت است و از چند ساعت تا چند روز یا حتی بیشتر طول می‌کشد. اما در هر حال باید با مشاهده‌ی خون در اسهال به پزشک مراجعه کرده و علت آن را جویا شد. با این‌که در بعضی موارد علائم ایجاد کننده‌ی این وضعیت چیزی به جز بیماری هستند اما چون بدن با کمبود آب مواجه می‌شود افراد مبتلا به اسهال خونی برای جلوگیری از بی آبی بدن باید مایعات فراوان به ویژه آب مصرف کنند. مواردی که باعث ایجاد این وضعیت ناخوشایند می‌شوند متفاوت هستند اما در اکثر مواقع به بیماری دستگاه گوارش ربط دارند.
علائم اسهال خونی
این بیماری نسبت به شرایط ممکن است علائم خفیف یا شدیدی داشته باشد. علائم مزمن و عمومی شامل گرفتگی شکم، درد معده، خستگی، مدفوع شل بیشتر از ۳ بار در روز، حالت تهوع و استفراغ، کمی تب، اشتهای ضعیف، درد بدن و بی اختیاری مدفوع معمولا بعد از ۱ تا ۳ روز نمایان می‌شوند و تا یک هفته از بین می‌روند. اما بعضی از علائم نشان‌دهنده‌ی مشکل جدی هستند که اگر به آن‌ها بی توجهی شود ممکن است باعث وخیم‌تر شدن حال بیمار و حتی در موارد خیلی حاد موجب مرگ او شوند. این علائم هشدار دهنده عبارتند از :
- تب بالای ۳۸ درجه سانتی گراد
- سریع‌تر شدن نبض
- کم شدن سطح هوشیاری
- گیجی و سردرگمی
- ضعف و سرگیجه‌ی شدید
- استفراغ همراه با خون یا مواد سیاه
- داشتن مشکل در تنفس
- درد شدید شکم و سفت شدن بیش از حد آن
علل ایجاد اسهال خونی
این بیماری در دو حالت مزمن و حاد در افراد دیده می‌شود و علل ایجاد آن در هر فردی متفاوت است. عوامل نسبتا خفیف مانند خونریزی هموروئید تا موارد شدیدتر مانند خونریزی معده یا حتی سرطان روده‌ی بزرگ می‌توانند این بیماری را ایجاد کنند. بیشتر افراد بر اثر وجود باکتری و ویروس و عدم رعایت بهداشت فردی به این وضعیت دچار می‌شوند. شایع‌ترین عواملی که باعث ایجاد اسهال خونی می‌شوند عبارتند از :
- روتا ویروس
این ویروس که به میکروب معده یا آنفولانزای معده مشهور است از شایع‌ترین دلایلی است نوزادان و کودکان زیر ۵ سال را درگیر می‌کند. درصورتی که نوزاد یا کودک به مدت ۳ تا چند روز دچار اسهال آبکی باشد می‌توان به وجود این ویروس شک کرد. همچنین وجود آن در بدن فرد علائمی مانند تب، استفراغ و درد شکم ایجاد می‌کند.
- عفونت باکتریایی
باکتری‌ها به طور معمول در معده و روده وجود دارند اما گاهی در اثر مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک‌ها باکتری‌های مفید بدن از بین می‌روند و نمی‌توانند با عوامل بیماری زا مقابله کنند. معمولا درصورت ابتلا به عفونت باکتریایی فرد تا دو هفته بهبود پیدا می‌کند. ازجمله باکتری‌هایی که باعث ایجاد اسهال خونی می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
- شگیلا : این باکتری از رایج‌ترین باکتری‌ها است و به آن شیگلوز نیز می‌گویند. بر اثر عدم رعایت بهداشت و از طریق مواد غذایی آلوده و تماس با فرد مبتلا منتقل می‌شود. افراد مبتلا به آن دچار تب و دل درد می‌شوند و با وجود عدم نیاز به دستشویی باز هم برای رفتن به آن اصرار می‌کنند. از طریق مصرف آنتی بیوتیک و داروهای ضد اسید درمان می‌شود.
- ای کولای ( COLI ) : مواردی مانند خوردن گوشت قرمز خام یا نیمه پخته، شیر خام و خوردن غذایی که به مدفوع حیوانات آلوده شده باعث ایجاد این باکتری در بدن می‌شوند. علائم آن شامل تب، استفراغ و گرفتگی شدید معده است و بعد از چند روز ظاهر می‌شوند. معمولا با مصرف مایعات زیاد و استراحت رفع می‌شود و نیازی به آنتی بیوتیک ندارد.
- سالمونلا : این باکتری از طریق مواد غذایی آلوده منتقل می‌شود و فرد را دچار مسمومیت غذایی می‌کند. عفونت ایجاد شده توسط سالمونلا باعث ایجاد اسهال و علائمی مانند تب، سر درد، گرفتگی معده و حالت تهوع یا استفراغ می‌شود. فرد مبتلا باید در بیمارستان تحت مراقبت بوده و آنتی بیوتیک مصرف کند.
- کمپیلوباکتری : در اثر خوردن مرغ خام یا نیمه پخته به بدن فرد منتقل می‌شود و علائمی همچون تب، گرفتگی شکم و حالت تهوع یا استفراغ ایجاد می‌کند. معمولا با مصرف آنتی بیوتیک و مایعات زیاد رفع می‌شود.
- خونریزی دستگاه گوارش
وقتی در دستگاه گوارش فرد از دهان تا روده مشکلی وجود داشته باشد که باعث خونریزی شود در مدفوع نمایان می‌شود. اگر خونی که در اسهال وجود دارد به رنگ قرمز تیره یا تقریبا سیاه باشد مشکل در دستگاه گوارش فوقانی است اما اگر رنگ آن قرمز روشن باشد به دستگاه گوارش تحتانی ربط دارد. بعضی از مشکلات مانند یبوست، عفونت روده، زخم معده، بیماری التهابی روده و … باعث ایجاد خون در اسهال می‌شوند.
- هموروئید و شقاق مقعد
هموروئید زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی رکتوم و مقعد متورم شوند و این امر باعث خونریزی و اسهال قرمز رنگ می‌شود. اما شقاق همان پارگی و شکاف‌هایی است که در اثر التهاب به وجود می‌آید و باعث می‌شود که مقداری خون همراه با مدفوع و اسهال خارج شود.
- بیماری التهابی روده
به این بیماری به اختصار IBD گفته می‌شود و در دو نوع کولیت اولسراتیو و کرون وجود دارد. در صورتی که وضعیت اسهال همراه با خون هفته‌ها ادامه داشته باشد ممکن است به دلیل وجود التهاب در قسمت‌هایی از روده باشد. بعضی از بیماری‌های التهابی روده عبارتند از :
- کولیت زخمی : در صورتی که در روده‌ی بزرگ و راست روده کولیت وجود داشته باشد و زخمی شود فرد دچار اسهال همراه با چرک و خون می‌شود. افرادی که به این وضعیت مبتلا هستند نیاز به دستشویی رفتن در آن‌ها بیشتر از افراد دیگر است. همچنین ممکن است با علائمی همچون شکم درد، حالت تهوع، تب و اشتهای کم مواجه شوند. در موارد خفیف با تغییر رژیم غذایی و مصرف دارو رفع می‌شود اما در شرایط حاد به عمل جراحی نیاز دارد.
- بیماری کرون : این بیماری می‌تواند از دهان تا مقعد را درگیر کرده و باعث ایجاد اسهال و خونریزی مقعدی در فرد مبتلا شود. در صورتی که فقط روده‌ی کوچک تحت تاثیر این بیماری باشد فرد دچار اسهال آبکی می‌شود. علائمی از جمله تب، کاهش وزن، درد و گرفتگی شکم و زخم در دهان نشان دهنده‌ی این بیماری هستند. راه‌های درمان آن مانند کولیت زخمی است.
- کولیت ایسکمیک : باعث انسداد مسیر روده‌ی بزرگ شده و جریان خون را کند یا متوقف می‌کند. در نتیجه اکسیژن کافی به سلول‌های روده نمی‌رسد و باعث آسیب رسیدن به روده‌ی بزرگ می‌شود. افرادی که کولیت ایسکمیک دارند معمولا از درد شکم شکایت می‌کنند. همچنین نفخ شکم، تب، حالت تهوع یا استفراغ و نیاز فوری به دستشویی رفتن از علائم وجود آن هستند. از طریق تزریق مایعات به صورت وریدی، آنژیوپلاستی و استنت گذاری، مصرف آنتی بیوتیک و در موارد حاد با عمل جراحی درمان می‌شود.
- پولیپ سرطانی : پولیپ‌ها در اثر حرکات بیش از حد روده به وجود می‌آیند. البته هر پولیپی نشانه‌ی سرطان نیست و باید مورد بررسی قرار بگیرد. خونریزی ایجاد شده توسط پولیپ معمولا داخلی است و دیده نمی‌شود. حرکات روده زائده‌های به وجود آمده را تحریک می‌کند و شرایط اسهال این تحریک را بیشتر کرده و باعث خروج خون از روده می‌شود.
- مصرف بعضی از داروها
مصرف بیش از حد برخی از داروها باکتری‌های مفید را از بین برده و باعث عفونت یا خونریزی دستگاه گوارش می‌شوند. در نتیجه‌ی این عوامل ممکن است مدفوع و اسهال فرد با خون همراه باشد.
البته گاهی با خوردن مواد غذایی قرمز رنگ مثل چغندر، زغال اخته، گوجه فرنگی و آبنبات ممکن است مدفوع به رنگ قرمز دربیاید و با خون اشتباه گرفته شود. علاوه بر موارد معرفی شده علت‌های دیگری از قبیل خونریزی یا زخم معده، بد شکلی رگ‌های خونی، واریس مری، انسداد روده، ترومای شدید شکمی، وجود انگل، گاستروآنتریت، پرتو درمانی و سایر عوامل باعث ایجاد اسهال خونی می‌شوند.
روش تشخیص بیماری
چنانچه فردی به هر دلیلی دچار اسهال خونی شود باید به پزشک مراجعه کند. پزشک ابتدا از بیمار شرح حال می‌گیرد و با معاینه‌ی بالینی در صورت تشخیص علت بیماری دارو تجویز می‌کند. اما در صورت شدید بودن علائم باید آزمایش‌های تخصصی انجام شود. برای بررسی علت ویروسی و باکتریایی به آزمایش مدفوع نیاز است تا مورد بررسی قرار بگیرد. برای این کار پاتولوژیست نمونه‌ی مدفوع را از نظر وجود انواع ویروس و باکتری آزمایش می‌کند. اگر پزشک از روی علائم به خونریزی دستگاه گوارش شک کند به تصویربرداری تخصصی از آن ناحیه نیاز دارد تا منبع خونریزی و علت بیماری را به طور دقیق تشخیص دهد. این تصویربرداری ممکن است یک سونوگرافی، آندوسکوپی یا کونولوسکوپی باشد. در بعضی موارد که نمی‌توان تشخیص داد قرمزی مدفوع به وجود خون در آن ارتباط دارد یا نه آزمایش خون مخفی در مدفوع انجام می‌شود. تمامی این روش‌ها برای تشخیص بهتر و دقیق پزشک است و از عوارضی مثل از دست دادن خون زیاد و کم آبی بدن در طولانی مدت جلوگیری می‌کند.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به اسهال خونی
این بیماری معمولا در اثر رعایت نکردن بهداشت به وجود می‌آید. به همین دلیل بهترین راه پیشگیری رعایت بهداشت فردی و شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون است. همچنین نباید با افراد آلوده و دارای عوامل بیماری‌زا در تماس باشید. حتی در زمان عوض کردن پوشک نوزاد مبتلا به این بیماری باید خیلی احتیاط کنید. برای سلامتی بیشتر به خصوص هنگام مسافرت به مناطق آلوده بهتر است که موارد زیر را رعایت کنید.
- از مصرف شیر، پنیر و لبنیات غیر پاستوریزه بپرهیزید.
- از پخته شدن کامل گوشت مطمئن شوید.
- تمام ظروفی که با گوشت خام در ارتباط هستند را بشویید.
- مواد غذایی آماده‌ای که توسط فروشندگان خیابانی تهیه می‌شوند را نخورید.
- صرفا آب داخل بطری پلمپ شده را بنوشید و از خوردن آب و یخ با منبع نامشخص خودداری کنید.
- در استخر و آب آلوده شنا نکنید. چون ممکن است ناخواسته از آب آن ببلعید.
- با افرادی که از طریق باکتری شیگلوز مبتلا شده‌اند تماس جنسی نداشته باشید.
- بعد از تماس با سطوح آلوده دست‌ها را با آب و صابون بشویید.
درمان اسهال خونی
اگر عامل بیماری زا باکتری باشد و علائم خفیفی بروز دهد معمولا با مصرف مایعات فراوان و استراحت رفع می‌شود. اما در صورت شدید بودن بیماری باید توسط پزشک آنتی بیوتیک تجویز شود. البته بعضی از باکتری‌ها در برابر درمان آنتی بیوتیک مقاومت می‌کنند. در صورت عدم بهبودی باید به پزشک اطلاع دهید تا داروی شما را تغییر دهد. زمانی که انگل‌ها عامل بیماری باشند معمولا داروهای ضد آمیب تجویز می‌شود و با مصرف آن، آمیب در بدن فرد زنده نمی‌ماند. در بیشتر موارد از مترانیدازول استفاده می‌کنند چون این دارو انگل و باکتری را باهم از بین میبرد. اگر اسهال خونی به دلیل خونریزی دستگاه گوارشی باشد و فرد خون زیادی از دست بدهد در بیمارستان به او خون تزریق می‌کنند. در صورتی که اسهال برای زمان زیادی فرد را درگیر کند بدن آب زیادی از دست می‌دهد. بنابراین شاید لازم باشد که برای جبران کمبود آب علاوه بر نوشیدن مایعات، تزریق سرم وریدی انجام شود. به طور کلی داشتن رژیم غذایی سالم حاوی فیبر، غلات و سبزیجات و مصرف آب و مایعات فراوان در کنار درمان دارویی باعث بهبود سریع‌تر می‌شود. در صورتی که به این بیماری مبتلا شدید از مصرف خودسرانه‌ی داروهای ضد اسهال بپرهیزید. چون ممکن است با مصرف داروی اشتباه وضعیت شما بدتر شود.
*متخصص گوارش در مشهد*
