بوی بد دهان و علل آن
بوی بد دهان یا همان هالیتوز یک مشکل بهداشتی و مسأله جدی اجتماعی محسوب میشود که بر روابط شخصی افراد بسیار تأثیرگذار است. بوی بد دهان از کودکی یعنی حدود دو یا سه سالگی آغاز شده و با بالا رفتن سن بیشتر میگردد. در بسیاری از موارد افرادی که با این مشکل مواجه هستند، از صحبت کردن در جمع دوری میکنند و این موضوع در طولانی مدت ممکن است سبب کاهش اعتماد به نفس و ایجاد افسردگی در آنها شود. در صورتی که فردی بدون توجه و آگاهی از بوی بد دهان خود به صحبت نمودن در جمع ادامه دهد، اطرافیان بسیار آزرده میشوند و ماندن در آنجا برایشان غیر قابل تحمل میگردد.
جویدن آدامس و استفاده از انواع خوشبوکنندههای دهان ممکن است برای این افراد مناسب باشد اما یک روش موقتی و کوتاه مدت است که درمان اصلی و اساسی محسوب نمیشود. علتهای مختلف این مشکل باید کاملا بررسی شده و برای برطرف نمودن آنها از راه حلهای مناسبی استفاده گردد. درمان هالیتوز با توجه به شیوع ۱۵ تا ۳۰ درصدی آن در جوامع مختلف، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
هالیتوز در بین مردان شایعتر از زنان است ولی به دلیل حساسیت بیشتری که زنان به این موضوع دارند اغلب زنان از این مشکل شکایت دارند و به دنبال راه حلهای مختلف هستند.
در برخی افراد فوبیای بوی بد دهان وجود دارد. اگرچه این افراد هیچ گونه مشکلی در این زمینه ندارند اما مدام در مورد بوی دهان خود احساس نگرانی میکنند. به طور مثال ممکن است دچار رفلاکس معده باشند ولی این موضوع را به بوی دهان خود ارتباط میدهند. در صورتی که این وسواس فکری ادامه پیدا کند، مراجعه به روانپزشک توصیه میگردد.
علل مختلف ایجاد بوی بد دهان
هالیتوز به دلایل مختلفی ایجاد میشود که در برخی موارد ممکن است بیماریهایی مانند اختلالات دستگاه گوارش علت اصلی آن باشد. به همین دلیل جستجو در مورد منشأ اصلی هالیتوز بسیار حایز اهمیت است تا در صورت وجود مشکل جدی اقدامات لازم برای درمان سریعا انجام پذیرد.
در ادامه برخی از مهمترین علتهای بوی بد دهان را مورد بررسی قرار میدهیم.
-
نامناسب بودن بهداشت دندانها
این مسئله شایعترین علت ایجاد هالیتوز است. ذرات غذایی که در دندانها و دهان باقی میماند توسط باکتریها تجزیه شده و در نهایت ترکیبی از باکتریها و غذاهای پوسیده سبب بوجود آمدن بوی بد در دهان میشود. دندان خراب و پوسیده، باقی ماندن ریشه دندان درون لثه و گاهی پر کردن دندان با مواد نامناسب نیز عامل بوی بد دهان محسوب میشوند. عدم استفاده از مسواک و نخ دندان به طور مرتب چنین شرایطی را به وجود میآورد. در برخی موارد افراد با روکش نمودن دندان به طور نامناسب خود را در معرض هالیتوز قرار میدهند. به بیان دیگر اگر روکش فاقد جنس خوب باشد و یا صاف و یکدست نباشد، بوی بدی در دهان ایجاد میگردد. کسانی که ارتودنسی انجام میدهند باید بیشتر به بهداشت دندانهای خود اهمیت دهند چرا که بسیار مستعد پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه هستند و ایجاد این موارد هالیتوز را به دنبال دارد.
-
غذاها و نوشیدنیهایی با بوی قوی
برخی از نوشیدنیها و مواد غذایی مانند سیر، پیاز، قهوه و انواع نوشابهها و پنیر دارای بوی شدیدی هستند که در ایجاد بو در دهان نقش دارند و با خوردن آنها تا ۷۲ ساعت اطرفیان متوجه این بو خواهند شد چرا که بعد از هضم این مواد، چربی آنها از طریق جریان خون وارد ریهها شده و در زمان تنفس بوی نامطلوبی را ایجاد خواهد کرد.
-
خشک بودن دهان
خشک شدن دهان ممکن است در اثر عواملی مانند اختلالات هورمونی، مصرف دخانیات و بعضی از داروها اتفاق بیافتد. در مورد ارتباط خشکی دهان با بوی بد آن باید گفت که بزاق سبب پاکسازی و ضد عفونی دهان میشود و اگر دهان خشک شود باکتریها و سلولهای مرده در دهان باقی مانده و بوی نامساعدی را ایجاد میکنند. در هنگام خواب نیز به دلیل کاهش تولید بزاق دهان خشک شده و این دلیل بوی بد دهان بعد از بیدار شدن است.
-
بیماری لثه
با تجمع پلاک بر روی دندانها به تدریج لثه دچار التهاب و عفونت میشود و این موضوع باعث خونریزی لثه و همچنین بوی نامطلوب دهان میگردد.
-
بیماریهای زمینهای
در بسیاری از مواقع بیماریهای مزمن و زمینهای علت اصلی بوی دهان هستند که از جمله این بیماریها میتوان به دیابت، سرطان، رفلاکس معده، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی یا تحتانی، اختلالات کبدی و نارسایی کلیه اشاره نمود.
-
استعمال دخانیات
هالیتوز برای افرادی که دخانیات مصرف مینمایند از جمله مشکلات مهم به شمار میآید. استعمال دخانیات علاوه بر خشک نمودن دهان سبب بالا رفتن حرارت در دهان نیز میگردد. همچنین استفاده از دخانیات با افزایش بیماریهایی مانند رفلاکس معده و انواع سرطانها میتواند بوی بد دهان را تشدید کند.
هالیتوز در دوران بارداری
اغلب زنان باردار بوی بد دهان را در دوران بارداری خود تجربه نمودهاند و این موضوع به دلیل کم شدن آب بدن، تغییر رژیم غذایی و حالت تهوع زیاد به وجود میآید. باید در نظر داشت که بوی بد دهانشان صرفا به دلیل بارداری ایجاد نمیشود و در همه زنان باردار اتفاق نمیافتد.
انواع مختلف و رایج بوی بد دهان
دلیل وجود هالیتوز همانطور که قبلا گفته شد میتواند مشکلات موجود در دهان یا سیستم گوارش و یا حتی فرایندهای متابولیکی بدن باشد.اما نوع بوی بد در دهان با توجه به علت اصلی آن متفاوت است و گاهی از روی نوع بو میتوان متوجه منبع اصلی آن شد و برای درمان لازم اقدام نمود.
نفس برخی از افراد یک بوی شیرین یا میوهای دارد که میتواند نشان دهنده دیابت کنترل نشده در فرد باشد و یک حالت ناپایدار و خطرناکی به نام کتو اسیدوز دیابتی را به وجود آورد. البته برخی از رژیمهایی که دارای کربوهیدرات کمی هستند و روزه داری طولانی مدت نیز میتوانند چنین بویی را در دهان ایجاد نمایند. در واقع رژیم غذایی کم کربوهیدرات سبب متابولیسم بالا چربیها شده و در نتیجه آن مادهای به نام کتون تولید میشود که تجمع این ماده تغییر بوی دهان را به همراه دارد.
گاهی اوقات دهان بوی گندیدگی و پوسیدگی بافتها را میدهد. وجود عفونت در دهان، ریه و گلو بوی بافت پوسیده را در تنفس به وجود میآورد. در بیماری برونشکتازی که مجاری هوا بزرگ و ضخیم میشوند و فرد مدام در معرض عفونتهای تنفسی است، با تولید و تجمع بیش از حد مخاط بوی بسیار بدی در تنفس ایجاد میشود که در این دسته از انواع بوی دهان قرار میگیرد. بیماری گرانولوماتوز که نوعی اختلال التهابی است و رگهای خونی، کلیهها و بینی را دچار مشکل مینماید نیز میتواند مسبب بوی پوسیدگی در تنفس باشد. بیماریهای ناشی از عدم رعایت بهداشت دهان و دندان مانند بیماریهای لثه، زخم، ایجاد حفره در دندان و فیستول میتوانند دلیل ایجاد این نوع بیماری باشند.
وجود بوی ترشی در دهان ممکن است به دلیل برگشت اسید معده به دهان باشد. اگر دریچه کاردیا که بین مری و معده قرار دارد شل شود، محتویات معده به راحتی به دهان برمیگردند که به آن رفلاکس معده گویند. افراد مبتلا به رفلاکس معده ممکن است بوی ترشی را در تنفس خود احساس نمایند.
اگر بوی نامطوب دهان شبیه به بوی مدفوع باشد، احتمال انسداد روده وجود دارد. البته در انسداد روده علاوه بر بوی بد دهان علایمی مانند نفخ شکم، استفراغ، حالت تهوع و یبوست نیز دیده میشود که در این صورت حتما باید به پزشک مراجعه شود، زیرا بسیار خطرناک است.
در بیماری ازوتمی که نارسایی حاد کلیه است، فرآوردههای زاید نیتروژن در خون تولید میشود. این بیماری در اثر آسیب به کلیه ایجاد میگردد. مشکلات کلیه باعث میشوند خون به طور کامل فیلتر نشود و تجمع مواد شیمیایی نیتروژن دار در بدن بر روی تنفس نیز تأثیر گذاشته و بوی آمونیاک یا ادرار را در تنفس ایجاد مینماید.
اگر کبد به درستی کار سم زدایی خود را انجام ندهد که معمولا در بیماریهای کبدی مانند سیروز این اتفاق میافتد، تنفس بوی کپک میدهد. بر اساس برخی مطالعات انجام شده بیماری سیروز کبدی میتواند بدون هیچ علایمی باشد در نتیجه پی بردن به بوی کپک در تنفس میتواند نشانه هشدار بسیار خوب و به موقعی برای شروع درمان بیماری باشد.
در بیماری ادرار شربت افرا، نفس بوی شربت افرا یا قند کارامل میدهد. این بیماری یک اختلال متابولیکی ارثی و مادرزادی بسیار نادر است که در اثر عدم توانایی بدن در تجزیه و شکستن آمینواسیدهای شاخه دار مانند لوسین، ایزولوسین و والین به وجود میآید. در نتیجه این آمینو اسیدهای موجود در ساختار پروتیینهای مصرفی در مایعات بدن تجمع یافته وسبب میگردد که ادرار و تنفس فرد بوی شربت افرا دهد.
سندروم بوی ماهی یا تری متیل آمینوریا نوعی اختلال آنزیمی غیرمعمول است که در آن بدن قادر به تجزیه مواد شیمیایی تری متیل آمین نیست و این سبب ایجاد بوی ماهی در نفس، تعریق و سایر مایعات بدن میشود. در صورتی که بوی بد دهان شبیه بوی ماهی باشد امکان وجود این بیماری بسیار زیاد است.
اگر بوی دهان ناشی از تنفسی باشد که بوی کلم آب پز میدهد باید احتمال بیماری هایپرمتیونینمیا مورد بررسی قرار گیرد. این بیماری یک نقص ژنتیکی است و به دلیل عدم توانایی بدن در متابولیزه نمودن اسید آمینه متیونین به وجود میآید و سبب میشود که ادرار و تنفس فرد بوی کلم آب پز دهد.
روشهای مختلف برای درمان هالیتوز
قطعا وقتی عامل بوی بد دهان بهداشت ضعیف دندانها باشد، مسواک زدن آن هم حداقل دو بار در روز کمک مؤثری در از بین بردن این بو میکند. مسواک زدن دندانها سبب از بین رفتن پلاکها و غذاهای باقیمانده در لابلای دندانها شده که خود از عوامل بسیار شایع این مشکل است. علاوه بر این مسواک زدن قبل از خواب میزان باکتریهای بیهوازی را در دهان کاهش میدهد. این باکتریها یکی از عوامل ایجاد بوی بد در دهان هستند، به ویژه در هنگام خواب که دهان بسته است، رشد و نمو این باکتریها نیز بیشتر میشود.
نخ دندان میتواند تکمیل کننده عمل مسواک باشد و قسمتهایی مانند لابلای دندانها که با مسواک به خوبی تمیز نمیشود را به طور کامل پاکسازی نماید. تمیز کردن زبان با اسکراپر و یا حتی مسواک نیز میتواند خطر ابتلا به هالیتوز را کاهش دهد.
استفاده از دهانشویهها یک روش موقت برای از بین بردن بوی بد دهان است، بدون اینکه علت اصلی آن را درمان نماید. حتی در برخی موارد استفاده بیش از حد از دهان شویهها به دلیل تحریک نسوج دهان میتواند هالیتوز را تشدید کند.
خشک شدن دهان که باعث ایجاد بوی بد میشود را میتوان با مصرف میزان مناسب آب کنترل نمود. همچنین نوشیدن آب سبب شستشوی باقیمانده غذاها و باکتریهای لابلای دندانها میشود و با این عمل بوی بد دهان را کاهش میدهد. اما در صورت وجود خشکی دائمی دهان به علل مختلفی مانند مصرف دارو میتوان با مشورت پزشک از تقویتکنندههای بزاق استفاده نمود.
رژیم غذایی نیز در بوی دهان بسیار مؤثر است. به عنوان مثال بعضی از رژیمهایی که برای کاهش وزن به افراد داده میشود با حذف برخی از وعدههای غذایی همراه است که این عمل به دلیل کم کار نمودن دهان، سبب خشک شدن و ایجاد هالیتوز میگردد. همچنین رژیم غذایی کم کربوهیدرات به دلیل بالا بردن تجزیه چربیها، تنفس را بدبو میکند و یا استفاده زیاد از کربوهیدراتهای پیچیده به دلیل افزایش تجزیه باکتریهای دهان، بوی بد را در دهان تشدید مینمایند. کربوهیدراتهای پیچیده مانند نان سفید، شکر تصفیه شده و برنج بدون سبوس هضم دشوارتری نیز در بدن دارند.
برخی درمانهای خانگی نیز برای از بین بردن بوی بد دهان میتواند مؤثر واقع شود. جویدن دانه رازیانه همراه مقداری میخک به دلیل خاصیت ضدعفونی کننده به درمان هالیتوز کمک میکند. پرتقال و لیمو به دلیل عطر خوبی که دارند باعث بهتر شدن بوی دهان میشوند و همچنین اسید سیتریک موجود در آنها سبب افزایش ترشح بزاق شده و خشکی دهان را کاهش میدهد. سبزیهایی مانند جعفری، نعنا و ریحان به دلیل داشتن کلروفیل ابتلا به هالیتوز را بهبود میدهد. چای سبز یک نوشیدنی مفید با خاصیت آنتی اکسیدانی قوی است که با از بین بردن باکتریها در کاهش بوی بد دهان نقش بسزایی دارد. سبزیجات و میوههای خام، آجیل و غذاهای ترد که حاوی فیبر زیاد هستند مانند یک مسواک عمل نموده و دندانها را تمیز مینمایند. مثلا سیب علاوه بر تمیز نمودن دندانها به دلیل داشتن پکتین هالیتوز را بهبود میبخشد و همچنین جزء تقویت کنندههای ترشح بزاق برای رفع خشکی دهان محسوب میشود. دارچین هم با داشتن خاصیت ضد میکروبی برای از بین بردن بوی بد دهان مورد استفاده قرار میگیرد.
*متخصص گوارش در مشهد*